Staatssecretaris Bleker presenteerde vandaag zijn visie (zie ook bijlage) over de toekomst van de veehouderij. Hij kondigde aan dat hij provincies en gemeenten ook volgend jaar vraagt voorlopig niet mee te werken aan nieuwe aanvragen voor megastallen, maar ziet vooralsnog geen reden in te grijpen. Behoud de Parel, dat strijdt tegen de komst van een megastal nabij Grubbenvorst, verwacht dat de gemeente Horst aan de Maas het verzoek - net als de vorige keer - langs zich neer zal leggen.

Het verzoek van Bleker geldt tot najaar 2012, als hij een advies van de Gezondheidsraad verwacht over de mogelijke risico's en de effecten van de veehouderij op de volksgezondheid. Er wordt wel een wettelijke voorziening voorbereid om als het nodig is, toch paal en perk te kunnen stellen aan de omvang van een bedrijf.

Miliedefensie stelt in haar commentaar dat - alhoewel in de visie staat dat 'ongebreidelde groei' niet wenselijk is - het kabinet toch niets onderneemt tegen megastallen. "Bleker legt de groei van megastallen geen strobreed in de weg, hij bagatelliseert zelfs de problemen voor milieu, dierenwelzijn en volksgezondheid die samenhangen met schaalgrootte. Terwijl iedereen doordrongen is van de urgentie van de problematiek, toont Bleker een verbluffende passiviteit,” aldus Klaas Breunissen van Milieudefensie. “Hij doet niks en laat het over aan de markt: op deze manier groeien de mega-ondernemers en leggen de gewone boeren het loodje.”

"Oproep Bleker wordt in Horst aan de Maas sowieso genegeerd"
Paul Geurts, bestuurslid van vereniging Behoud de Parel, dat zich verzet tegen de komst van de grootste megastal van Nederland (1,2 miljoen kippen en 35.000 varkens, een vergister en een slachterij): "Bleker heeft aangegeven provincies en gemeenten ook voor volgend jaar weer - vrijblijvend - te vragen voorlopig niet mee te werken aan nieuwe aanvragen voor megastallen. De vorige keer heeft het college van B&W onder aanvoering van CDA-wethouder Litjens, met steun van CDA, PvdA en Essentie (VVD), besloten dat verzoek aan de kant te leggen. Dus ik denk dat de oproep van Bleker sowieso genegeerd zal worden door Litjens en consorte. De te voorspellen reactie van de gemeente maakt écht ingrijpen nodig. Maar dat doet Bleker niet. De staatssecretaris van Landbouw ontloopt daarmee zijn verantwoordelijk. Hij zou moeten inzien dat in een sector met zoveel botsende belangen – economie, milieu, dierenwelzijn, volksgezondheid, leefbaarheid etc. – meer regie vereist is. Maar nu Bleker vooralsnog geen reden ziet om in te grijpen, staat ons maar één weg open: doorgaan met de strijd tegen de komst van het Nieuw Gemengd Bedrijf". Wat betreft de uitspraak van Bleker dat de ongebreidelde groei van megastallen - zeker als ze gepland zijn in gebieden waar het bestemmingsplan dit soort veefabrieken niet toelaat - gestopt moet worden, merkt Geurts op, dat die situatie zich expliciet voordoet in Horst aan de Maas. "Zoals gezegd is de megastal van het NGB de grootste van Nederland en het wil zich vestigen in een gebied (LOG Witveldweg) waar het bestemmingsplan een bedrijf met zulk een omvang niet toestaat. Dat is de reden dat de gemeente een half jaar geleden een procedure is gestart om het bestemmingsplan aan te passen ten gunste van het NGB. Wij hebben daar al een zogenaamde 'zienswijze' tegen ingediend. Het lijkt me sterk dat door de rechter - met dit standpunt van Bleker - de gemeente en het NGB toegestaan wordt door te gaan met haar plannen. Zeker ook, omdat - volgens het NOS Journaal - Bleker een wet voorbereid om paal en perk te kunnen stellen aan de omvang. "Excessen, zoals een bedrijf met een miljoen kippen of meer, passen niet bij Nederland. Gelukkig hebben we die excessen ook niet. Maar als zich een ontwikkeling voordoet waarbij die excessen zich aankondigen, wil ik een wettelijke mogelijkheid hebben om dat een halt toe te roepen", aldus Bleker. De opmerking van Bleker, dat die excessen zich niet voordoen in Nederland, is volgens Geurts van Behoud de Parel niet juist. "Maar de opmerking biedt op zich wel hoop, want het NGB telt meer dan 1 miljoen kippen en daarbij nog eens 35.000 varkens. Als dat niet excessief is?"

Video NOS-Journaal, waarin Bleker in ieder geval een grens trekt: niet meer als een miljoen kippen. Dat betekent dus: Geen NGB!

Het verzoek van Bleker om te wachten met het verlenen van vergunningen voor megastallen geldt tot najaar 2012. Dan zou de Gezondheidsraad met een advies komen over de mogelijke risico's en de effecten van de veehouderij op de volksgezondheid. B&W (Litjens) van Horst aan de Maas heeft besloten de GGD Limburg Noord al eerder het uitgevoerde landelijk onderzoek naar de effecten van de Intensieve veehouderij te vertalen naar de lokale situatie. Op zich niets mis mee. De gemeenteraad stemde 22 november 2011 in met dat besluit. Voorafgaande aan het debat had Toon van Gerven van Behoud de Parel al aangegeven het voorstel opp zich toe te juichen. "Maar", zo waarschuwde hij: "Driemaal is scheepsrecht. De vorige twee keer heeft de GGD het gemeentebestuur en het bedrijf gewoon naar de mond gepraat. Nu moeten ze bewijzen toch echt gedegen onafhankelijk onderzoek te verrichten". Tijdens de raadsvergadering pleitte de SP-fractie voor het vooraf opstellen van criteria: bij welke negatieve effecten staan we het NGB niet meer toe? SP-woordvoerder Spreeuwenberg stelde dit voor om te voorkomen dat fracties in de raad - nadat het GGD aan de raad gerapporteerd heeft - straks de gegevens toch weer zo interpreteren, dat het NGB toch toegestaan wordt. Ondanks de risico's. Litjens en de overige fracties in de raad wezen dat voorstel af.

Het roer moet om
In haar commentaar op de berichten van Bleker stelt Klaas Breunissen van Milieudefensie: "De conclusie van de maatschappelijke dialoog megastallen geleid door Hans Alders is dat het roer om moet in de veehouderij, 'bussiness as usual' is geen optie. Uit opinieonderzoeken blijkt ook dat een meerderheid van de bevolking geen megastallen wil. Schaalvergroting staat haaks op de realisatiemogelijkheden van vrije uitloop van dieren en zorgt voor een stapeling van milieuproblemen en voor risico's voor de volksgezondheid".

Trendbreuk is nodig
Wel speculeert Bleker over een toekomstige wet die 'wanneer nodig' wegens volksgezondheid en sociaal-economische effecten en ethiek, op bepaalde locaties een grens aan de omvang van een veebedrijf kan stellen. Breunissen: “Dit incidentele verbod is volstrekt onvoldoende. De trendbreuk die nodig is om een einde te maken aan de industrialisering van de veehouderij, komt er zo in ieder geval niet. De Kamer moet aansturen op een algemeen verbod op megastallen om echt tegemoet te komen aan de zorgen van burgers.” De Kamer bespreekt de toekomstvisie van Bleker op 1 december.

Teleurstelling
Stichting Wakker Dier is teleurgesteld in de staatssecretaris omdat hij volgens haar structureel weigert de ontwikkeling van megastallen tegen te gaan. 'Het is niet voor het eerst dat Bleker ons laat zitten en waarschijnlijk ook niet voor het laatst', aldus een geagiteerde woordvoerster. 'We raken er zo een beetje aan gewend.' Volgens de stichting durft Bleker als 'CDA-meneer voor de boeren' geen stelling te nemen in de kwestie.

Kamerleden reageren verdeeld op het voorstel van Bleker. De VVD vindt dat de markt centraler moet staan. ”Als de markt niet wil betalen voor duurzame producten, kan de boer het niet leveren”, aldus Janneke Snijder. Groenlinks en Partij voor de Dieren vinden dat er een direct verbod op megastallen moet komen. Wat betreft GroenLinks moet de minister nu al de omvang van boerenbedrijven wettelijk beperken. Tweede Kamerlid Arjan El Fassed vindt dat Bleker treuzelt door te wachten op een rapport van de Gezondheidsraad. 'Ik kan dit alleen maar zien als een vertragingstactiek. Bleker trekt de goede conclusies, maar durft de confrontatie met boeren niet aan. De bouwstop die wij aangevraagd hebben, wordt niet overal nageleefd.'

De visie op de veehouderij van Bleker staat wel vol mooie woorden maar daar blijft het bij, vindt Natuur en Milieu. De organisatie vindt dat de overheid heldere grenzen moet stellen, zoals een verbod op megastallen, het uitbannen van het gebruik van antibiotica en het verplicht verwerken van alle mest.

Sterrensysteem voor stallen
D66-Tweede Kamerlid Stientje van Veldhoven mist ambitie in de plannen van Bleker. Ze begrijpt dat de staatssecretaris niet alleen de grootte van veehouderijen meeweegt, maar ook de effecten voor milieu, natuur en volksgezondheid. Maar hoe snel gaat hij volksgezondheidsproblemen voorkomen en het dierenwelzijn verbeteren, vraagt zij zich af. D66 denkt dat het stimuleert als milieuvriendelijk producerende bedrijven voorrang zouden krijgen om uit te breiden. 'Kom bijvoorbeeld met een sterrensysteem voor stallen en alleen een bedrijf met 3 sterren, mag echt groot worden.'

Duurzaam vlees
Als het aan landbouworganisatie LTO ligt, verkopen supermarkten binnenkort alleen nog vlees dat op een duurzame manier is geproduceerd. Bleker vindt dat de hele productieketen aan zet is en dat de boeren eraan moeten verdienen. Volgens LTO moeten consumenten in Nederland er beter van doordrongen raken dat de boeren nu opdraaien voor de duurzame aanpak. 'Er moet een einde komen aan het tijdperk van de kiloknaller', stelt LTO. 'Maar die rekening moet ook door consumenten worden betaald.'

LTO denkt dat supermarkten, boeren en andere spelers in de vleessector er verstandig aan doen om zo snel mogelijk om tafel te gaan zitten. 'Het zal een moeilijke klus worden om consumenten ervan te overtuigen dat ze duurzame producten moeten kiezen en nog belangrijker dat ze daarvoor moeten betalen', aldus LTO. 'Maar wij durven die stap wel aan.' Bleker heeft daar vertrouwen in. Hij vindt dergelijke afspraken geen zaak voor de overheid. ,,Wij stellen de eisen voor dierenwelzijn en voedselkwaliteit. De rest moet de keten doen''.
Hij concludeert: "Ja, uiteindelijk wordt het lapje vlees dan wat duurder. Maar dan heb je als consument ook de zekerheid dat dat de dieren het mooier hadden". En: "Het is eigenlijk heel simpel. 50 cent of 1 euro meer betalen voor een kilo, dat zie je terug in de stal. Als iedereen dat in de gaten heeft, dan gaat het goed".

Gevaar als richtlijn megastallen uitblijft
In een interview in Trouw waarschuwt GGD Nederland voor gevaar bij het uitblijven van richtlijnen voor megastallen. Jelle Doosje van GGD Nederland vindt dat staatssecretaris Bleker van landbouw in zijn 'Visie Veehouderij' de risico's onvoldoende aanpakt.

Bleker ziet nu geen reden om in te grijpen. Verstandig?
"Hij zegt dat de veehouderij kan doorgaan zoals het nu gaat. Echte maatregelen worden uitgesteld en dat is jammer. Bleker wacht op advies van de Gezondheidsraad en dat verschijnt pas in het derde kwartaal van volgend jaar. Wij zien dat boeren nu al flink uitbreiden. Nieuwe wetgeving bepaalt dat varkens in 2013 meer ruimte moeten hebben en in groepen vrij moeten kunnen lopen. Dat betekent minder varkens per vierkante meter.

"Wie toch dezelfde productie wil leveren, moet dus een nieuwe stal bouwen en doet dat dan vaak meteen in het groot. Het gaat om bedrijven met grote aantallen, 100.000 kippen of een paar duizend varkens, maar wij zien ook voorbeelden van vergunningaanvragen voor 1,3 miljoen kippen of 35.000 varkens (gedoeld wordt op de stallen van het NGB in Horst aan de Maas). Echt heel groot. Er is dringend behoefte aan een richtlijn. De staatssecretaris moet nu aangeven wat wel en niet kan."

Wat zijn de risico's?
"Bleker vindt dat er onduidelijkheid is over de risico's voor de volksgezondheid. Wij hebben bij de uitbraak van Q-koorts gezien dat er een relatie is tussen infectieziekten bij dieren en mensen. Wij weten ook dat mensen in de buurt van intensieve veehouderij meer last hebben van endotoxinen, dode celresten van bacteriën en fijnstof. Mensen met astma en andere luchtwegaandoeningen hebben hier meer last van. Verder: de intensieve veehouderij gebruikt veel antibiotica. Dat leidt tot problemen in ziekenhuizen: sommige antibiotica die voor mensen nodig zijn, werken niet meer goed. Bleker heeft eerder gezegd dat het antibioticagebruik gehalveerd moet worden, maar dat kan veel sneller dan hij aangeeft."

Waar ligt voor u de grens? Wat moet er gebeuren?
"Wij hebben voorgesteld dat er een goede afstand moet zijn tussen intensieve veehouderij en woonkernen. Wat intensief en mega is moet de staatssecretaris zeggen. Bij plannen voor nieuwbouw van woningen en bedrijven moet er een afstand zijn van minimaal 250 meter. Bij een afstand tussen 250 meter en 1000 meter moet een gezondheidsadvies onderdeel uitmaken van de vergunning. Kortom: behandel de intensieve veeouderij als een industriële bedrijfstak. Bleker zegt dat geleidelijke groei mogelijk moet zijn, maar geeft niet aan wat dat is."

De omvang van een megastal: 225 koeien, 7000 vleesvarkens, 225.000 vleeskuikens of 5500 nertsen
Nederlandse boerenbedrijven worden steeds groter. Had een melkveehouder in 2009 nog 73 koeien, vorig jaar waren dat er 83. Onder meer door de schaalvergroting daalde het aantal melkveebedrijven in een jaar tijd met 1,7 procent naar 17.519. Bij de varkensboeren is de ontwikkeling naar minder maar groter nog sterker: de gemiddelde boer had vorig jaar 1750 dieren. Het aantal bedrijven daalde met 7 procent naar 7000. Deze trend leidt naar de megastal.

Maar wat is mega? Om de omvang van een bedrijf aan te duiden gebruikt de Wageningen Universiteit Nederlandse Grootte Eenheden (NGE). Een stal van 300 NGE biedt ruimte aan 225 koeien of 7000 vleesvarkens of 225.000 vleeskuikens of 5500 nertsen. Op die manier zijn bedrijven per diergroep te vergelijken. Volgens de Wageningen Universiteit is het aantal stallen van 300 NGE in tien jaar verdubbeld, naar 660 in 2009. Het gaat nu om 10 procent van alle bedrijven.

Wageningen verwacht dat de groei sterk doorzet en dat in 2020 een derde van alle bedrijven minimaal 300 NGE omvat. Voor een boerderij van die omvang is een oppervlakte nodig van 1 tot 1,5 hectare. Wageningen gebruikt de norm van 300 NGE om een megastal aan te duiden. Maar het worden er steeds meer en bedrijven worden nóg groter.

Om de mega-megastal in beeld te brengen ligt de grens bij 500 NGE. Die herbergt 370 koeien of 11.500 varken of 375.000 vleeskuikens of 9000 nertsen. Het aantal bedrijven van deze omvang is gestegen van 77 in 2000 en 79 in 2005 naar 153 in 2009.

Provincies kijken in de praktijk ook vaak naar de bebouwde oppervlakte. Maar normen verschillen. In Brabant bijvoorbeeld mag een stal van een boer niet meer ruimte innemen dan anderhalve hectare. Die provincie vindt het jammer dat Bleker gisteren aantallen dieren noemde, want volgens het provinciebestuur is maatwerk belangrijk: op de ene plek kan meer dan op de andere.

In Friesland ligt de grens op drie hectare, en die oppervlakte biedt plaats aan 330 tot 500 koeien. Er mogen maximaal 80 van dit soort superboerderijen worden gebouwd. Noord-Holland heeft het weer anders: drie hectare is ook daar de grens, tenminste in de regio boven Alkmaar. Ten zuiden daarvan moet de bouwkavel zeker de helft kleiner zijn.